Fig.1. Mozaika zdjęć pokazująca Ziemię w nocy widzianą z orbity. Doskonale widoczne są obszary najbardziej zurbanizowane - Europa, Ameryka Północna i Japonia (źródło: NASA)
Fig.2. Nocne zdjęcie Europy. Wyraźnie widoczne są duże miasta europejskie. To, że miasta widoczne są z orbity nocą jako jasne obszary oznacza, że oświetlenie uliczne pozwala na ucieczkę w niebo dużych ilości światła. (źródło: NASA)
zanieczyszczenie światłem
Od połowy XX wieku szybko wzrasta ilość sztucznego oświetlenia zewnętrznego używanego przez człowieka nocą. Jednak znacząca większość zewnętrznych instalacji oświetleniowych nie jest właściwie zaprojektowana. W wyniku tego duża część światła emitowanego przez to oświetlenie ucieka poza obszar, który jest celem oświetlania i jest marnowana, powodując tzw. zanieczyszczenie światłem (ang. light pollution). To marnowane światło, rozpraszając się w atmosferze, powoduje wzrost jasności nocnego nieba (ogólnie nocnego środowiska). W obszarach najbardziej zurbanizowanych jasność nocnego nieba jest tak duża, że widoczne są tylko najjaśniejsze gwiazdy. Z badań przeprowadzonych przez Light Pollution Science and Technology Institute wynika m.in., że około 50% mieszkańców Unii Europejskiej żyje na obszarach, w których niebo nigdy nie jest ciemniejsze niż jak podczas pełni Księżyca.
Problem zanieczyszczenia światłem nie ogranicza się tylko do wzrostu jasności nocnego nieba i wynikających z tego utrudnień w obserwacjach astronomicznych. Skutki tego problemu ujawniają się niestety w wielu dziedzinach życia, np.:
- [bezpieczeństwo] Lampy świecące do oczu powodują zjawisko olśniewania. Zjawisko to wynika z dużego kontrastu pomiędzy jasnym źródłem światła a ciemniejszym otoczeniem. Olśnienie sprawia, że oko nie może dostosować się do różnic w jasności. Efektem tego jest uczucie dyskomfortu mniejsza możliwość widzenia ciemniejszych obszarów. Nadmierne, nierównomierne i oślepiające oświetlenie drogowe może zmniejszać też zdolność widzenia uczestnikom ruchu drogowego oraz odwracać ich uwagę od przeszkód, przyczyniając się do powstawania wypadków. Złe oświetlenie jest szczególnym utrudnieniem, a nawet zagrożeniem, dla osób z niektórymi chorobami wzroku. Źle zaprojektowane oświetlenie uliczne w pobliżu lotnisk może być mylące dla pilotów, a tym samym niebezpieczne.
- [ekologia] Brak ciemności w nocy wpływa na wiele aspektów zachowań flory i fauny, zaburzając naturalne cykle światła i ciemności (dobowe, miesięczne, roczne). Zanieczyszczenie światłem może zakłócać orientację przestrzenną zwierząt, zmieniać wzajemne zależności pomiędzy różnymi gatunkami i wpływać na psychologię, zdobywanie pożywienia, rozmnażanie, komunikację oraz inne istotne zachowania zwierząt.
- [zdrowie] Podobnie jak w przypadku zwierząt, zanieczyszczenie światłem ma również wpływ na ludzi. Nadmiar sztucznego światła w nocy zmienia nasz naturalny cykl dobowy. Wpływ zanieczyszczenia światłem na zdrowie może przejawiać się jako: częstsze bole głowy, zmęczenie, stres, odczucie niepokoju, bezsenność. Wyniki badań medycznych wskazują, że nocne sztuczne oświetlenie może być czynnikiem powodującym raka piersi, poprzez zmniejszanie ilości wytwarzanego nocą hormonu melatoniny.
- [ekonomia i ekologia] Złe oświetlenie oznacza marnotrawstwo prądu elektrycznego a tym samym pieniędzy (prywatnych i publicznych). Światło, które nie świeci tam gdzie trzeba, kiedy trzeba i zbyt jasno, jest tak samo użyteczne jak ciepło, które w zimie ucieka z mieszkań nieszczelnymi oknami, ogrzewając ulice i parki. Płacąc za złe lub/i zbędne oświetlenie fundujemy sobie dodatkowe zanieczyszczenie atmosfery - energia elektryczna marnowana na zbędne oświetlenie również musi być wytworzona przez elektrownie. To oznacza większą emisję zanieczyszczeń, ponieważ obecnie większość energii wytwarzana jest elektrownie pracujące na paliwach kopalnych.
Wszystko to sprawia, że zanieczyszczenie światłem jest równie poważnym problemem jak chemiczne zanieczyszczenie atmosfery, wody i gleby. Stąd też zainteresowanie tym problemem na świecie wzrasta. Istnieje wiele organizacji, których działalność poświęcona jest przeciwdziałaniu zanieczyszczeniu światłem poprzez edukację społeczeństwa, badania naukowe i współpracę z władzami na różnych poziomach administracyjnych - od poszczególnych miast po całe państwa. Dzięki temu w wielu miejscach wprowadzono odpowiednie przepisy ograniczające to zanieczyszczenie (np.: Toronto, stan Connecticut, Słowenia).
